Drewniany most na Warcie, poprzednik mostu żelaznego. Śrem, ok. 1890 roku. Fot. ze zbiorów Adama Podsiadłego


Panorama Śremu z mostem żelaznym łączącym brzegi Warty, ok. 1915 roku


Plan Śremu sprzed 1939 roku, aktualizowany przez niemieckiego okupanta w latach 1939-1943. Tymczasowy most drewniany i zarys mostu własciwego na Warcie

Jeśli przebrnąłeś, Czytelniku, przez długi tekst o Śremie Nad Wartą, to rozumiesz, że dla miasta kluczową sprawą od zawsze był most na Warcie.
W dokumencie z 1569 roku czytamy:
„Zygmunt August, król polski powołując się na postanowienia i potwierdzenia swoich poprzedników, królów polskich Władysława (Jagiełły), Kazimierza (Jagiellończyka) i Jana Alberta (Olbrachta) zatwierdza miastu Śremowi prawo poboru ceł mostowych na moście warcianym, określając ich wysokość na 9 denarów od konia i wołu. Do poprzednio ustalonych 6 denarów dodaje jeszcze 3 denary jako obowiązującą stawkę opłat mostowych” [Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta miasta Śrem].

Gdy na przełomie XVI i XVII wieku Śrem utracił znaczenie jednego z ważniejszych ośrodków życia gospodarczego Wielkopolski, zachował nadal w pełni rolę węzła komunikacyjnego. Aż do najnowszych czasów istniała tu jedyna na przestrzeni kilkudziesięciu kilometrów przeprawa przez Wartę dostępna dla kołowych środków transportowych i dlatego ważna również ze względów strategicznych. Stąd też najważniejsze urządzenie tej przeprawy – śremski most na głównym korycie Warty był przedmiotem szczególnej troski i uwagi, zarówno ze strony władz miasta, jak państwowych.
Pod koniec XVIII wieku most śremski popadł w ruinę. Już w 1796 roku, po uszkodzeniu go przez krę, został na krótki czas zamknięty. Dwa lata później fala powodzi zerwała jedno przęsło. W 1804 roku po raz trzeci został uszkodzony, ale jego naprawa nie była już możliwa. Odtąd przeprawa odbywała się promem, który przyniósł zresztą miastu spory dochód z pobieranych opłat. Znacznie większe jednak były straty ponoszone przez dwadzieścia blisko lat przez całą gospodarkę miasta i mieszkańców, a to wskutek skierowania na ten okres głównego nurtu komunikacji przez Mosinę.
Nowy most został wybudowany dopiero w 1819 roku kosztem 8000 talarów uzyskanych w pożyczce rządowej. Most był całkowicie drewniany, znacznie niższy i węższy niż późniejszy, lecz odznaczał się dość ciekawą konstrukcją. Polegała ona na ruchomym przęśle środkowym, podnoszonym przy pomocy łańcuchów, gdy pod mostem miał przepływać statek. Po obu stronach mostu stały budki dla poborców „mostowego”. Most ten przetrwał do 1898 roku. Na czas jego rozbiórki i budowy nowego, co trwało do 1901 roku, postawiono obok most prowizoryczny. Koszty nowego mostu żelaznego poniosły całkowicie władze prowincjonalne.[1]

Ostatni poważny remont mostu na Warcie miał miejsce latem 1930 roku.
W sierpniu 1939 roku, w przededniu zbliżającej się nieuchronnie wojny, wszystkie śremskie mosty zostały zaminowane.
W dniu 5 września 1939 roku saperzy z ostatnich wycofujących się przez Śrem oddziałów polskich wysadzili most na Warcie oraz trzy pozostałe mosty na szosie do Poznania [mosty na rozlewiskach Warty]. Przeprawa przez rzekę dla pieszych umożliwiona została przez położenie na końcach zwalonych do wody przęseł mostu drewnianych belek. Komunikację ze Starym Miastem ułatwiał też prowizoryczny prom.
W dniu 8 września w południe wkroczyli do Śremu od strony Gostynia pierwsi żołnierze niemieccy. [...] W dniu następnym [...] rano przy pomocy spędzonych robotników polskich przystąpiono do budowy naprzeciw młyna Szczepskiego [w rzeczywistości w linii ulicy Rzecznej przy Tkalni] prowizorycznego mostu na Warcie, który ukończono w niecałe dwa dni, nadając mu imię gen. Maksa von Schenkendorfa (późniejszego komendanta wojskowego Poznania).[2]

Tu Stefan Chmielewski się myli, bowiem to odbudowany most właściwy i ulica Mostowa nosiły miano niemieckiego generała. Widać to na planie Śremu 1939-1943. Wyremontowany most żelazny – już nie całkiem żelazny, bo tylko z jednym przęsłem od prawego brzegu – Niemcy oddali do użytku w lutym 1941 roku. Tymczasowy most drewniany, który nota bene przetrwał długo po wojnie, nosił skromną i adekwatną nazwę Neueholzbrücke – Nowy Most Drewniany.

Odbudowany podczas okupacji niemieckiej właściwy most na Warcie przetrwał do 1970 roku. Wówczas to nastąpiła rewolucja urbanistyczna w mieście: nowy most przekierowano bardziej prostopadle do Warty i w linii mostu wytyczono dzisiejszą ulicę Józefa Piłsudskiego (dawniej ulica Zielona - na planie obok: Grün-Strasse), rozbierając przy tej okazji budynek synagogi, która z niezrozumiałych względów przetrwała hitlerowską nawałnicę. Nowy most, w przeciwieństwie do żelaznego poprzednika, zostawia kościół św. Ducha po lewej stronie, patrząc w kierunku od lewego do prawego brzegu Warty.

Cytaty:
[1] Dzieje Śremu pod red. Stefana Chmielewskiego, Wydawnictwo PWN, Warszawa-Poznań 1972, s. 182-184
[2] jw. s. 284-285

[Zamknij]