Śrem - gimnazjum przy ulicy Poznańskiej, kościół św. Ducha przy ulicy Mostowej i most żelazny na Warcie od strony Starego Miasta. Rewers przeznaczony tylko na adres dowodzi, mimo braku datowania, ze jest to pocztówka z co najwyżej 1904 roku


Ulica Zielona w Śremie przebudowana i częściowo wyburzona pod dzisiejszą ulicę Piłsudskiego w linii nowego mostu na Warcie. Z prawej rozebrana wówczas synagoga

Niemal do końca XVIII wieku rynek – jako główny ośrodek życia handlowego i samorządu miasta – stanowił osobną dzielnicę Śremu, zamieszkałą przede wszystkim przez najzamożniejszych obywateli. Odrębność dwóch pozostałych dzielnic miasta polegała nie tylko na różnicach w rozplanowaniu przestrzennym, lecz wiązała się także w dużym stopniu ze strukturą zawodową ich ludności. Pierwszą, południowo-zachodnią, położoną równolegle do prawego brzegu Warty, zamieszkiwali głównie rzemieślnicy. Podobnie jak w innych miastach, zdarzało się tu, że w poszczególnych okresach całe grupy rzemieślników tego samego zawodu zajmowały poszczególne ulice. Od rzemieślników tych pochodzą nazwy takich ulic jak Sukiennicza, Kowalska, Garncarska – znane dziś tylko ze starych źródeł pisanych. Jeszcze inny charakter, ze względu na obcą narodowość, kulturę i obyczaje swych mieszkańców, miała przylegająca do zaplecza południowo-wschodniej strony rynku dzielnica żydowska. Jej mieszkańcy byli przede wszystkim rzemieślnikami lub drobnymi przekupniami.[1]

Była też dzielnica nadbrzeżna, również rzemieślnicza, ciągnąca się na prawym brzegu Warty, po obu stronach przeprawy, aż do Starego Rynku na południowym wschodzie miasta.

Prawobrzeżna, główna część Śremu, położona na stosunkowo niewielkim wyniesieniu pomiędzy Wartą a rozlewiskami jej starorzeczy, już pod koniec XVIII wieku nie miała większych możliwości rozwoju terytorialnego. Nawet po regulacji Warty i osuszeniu w ciągu drugiej połowy XIX wieku większej części starorzeczy wokół Śremu, wszystkie większe wylewy rzeki zmieniały tę dzielnicę w prawdziwą wyspę. Mimo to niemal aż do przełomu XIX i XX wieku wszystkie najważniejsze przemiany urbanistyczne miały miejsce na tym właśnie terenie. Polegały one głównie na zagęszczaniu zabudowy oraz stopniowej zmianie tej ostatniej z drewnianej na murowaną.
Jedyne bardziej istotne przeobrażenie sylwety miasta prawobrzeżnego dokonało się w ciągu pierwszej połowy XIX wieku. Doszło wtedy do scalenia przestrzennego dzielnicy przyrynkowej z położonymi wzdłuż wylotów głównego szlaku dwoma przedmieściami Śremu: przy klasztorze pofranciszkańskim i przy kościele św. Ducha. Pierwsze z nich, tzw. Ostrówek, połączyło się z miastem dzięki zasypaniu odcinka starorzecza, na którym powstała dzisiejsza ulica Dutkiewicza. Zabudowana została wówczas cała prawa strona (idąc od rynku) ulicy Poznańskiej aż do skrzyżowania z ulica Franciszkańską, przy której również powstało szereg domów. Również przez zwartą zabudowę ulicy Mostowej i nowo utworzonej ulicy Rzecznej oraz powstałych tu także uliczek poprzecznych jak Chmielna i Targowa, zrosło się z miastem ostatecznie przedmieście św. Ducha.[2]

W momencie skoku cywilizacyjnego na przełomie XIX i XX wieku i silnej potrzeby rozbudowy lewy brzeg Warty i tak zwane Stare Miasto wróciły do łask. To tutaj pod koniec XIX wieku powstała nowa siedziba starostwa powiatowego i nowe przedsiębiorstwa: mleczarnia, fabryka metalowa Franciszka Malinowskiego, ogromny młyn parowy Wojciecha Muślewskiego, drukarnia Hermanna Schwantesa. Tu zlokalizowano nowe koszary i wytyczono wzdłuż nich nowe ulice. Wzdłuż dzisiejszej ulicy Mickiewicza zaczęły powstawać nowoczesne wille, w tym nieco dalej, za kompleksem budynków starostwa osiedle willi oficerskich. Tędy poszła kolej – najpierw do Czempinia, potem do Jarocina. Tutaj, ale to już raczej przywilej geograficznej wysoczyzny, pobudowano nowoczesną wieżę ciśnień, dzięki której miasto na obu brzegach Warty w 1909 roku mogło być zaopatrywane w bieżącą wodę.
Ekspansja miasta na lewym brzegu Warty trwa do dzisiaj.

Ale i prawy brzeg Warty nie pozostawał w tyle na przełomie XIX i XX wieku. Bliżej rzeki, wzdłuż ulic Chmielnej i Ogrodowej powstawały poważne przedsiębiorstwa: rzeźnia miejska, młyn parowy Sylwestra Szczepskiego, garbarnia, tkalnia, a przed mostem (w stosunku do biegu rzeki) tartak parowy Józefa Łożyńskiego.

Cytaty:
[1] Dzieje Śremu pod red. Stefana Chmielewskiego, Wydawnictwo PWN, Warszawa-Poznań 1972, s. 47-48
[2] jw. s. 149

[Zamknij]