Fragment pocztówki litograficznej z wizerunkiem śremskiego ratusza. Na rysunku brak zabudowań po prawej stronie. Opis w języku niemickim informuje, że jest to moment odsłonięcia pomnika wdzięczności dla żolnierzy - Kriegerdenkmal. Pocztówka z obiegu z datownikiem z 1900 roku
Śremski rynek na początku lat 30. XX wieku - już tylko polskie witryny i szyldy. W tle za pierzeją z budynkiem poczty widoczny gmach szkoły powszechnej zbudowany w 1916 roku, dziś Szkola Podstawowa nr 2

Pierwotny rynek śremski był jeszcze raz tak duży jak obecny plac. Zamykający go od południowo-wschodniej strony zwarty blok domów jest tworem znacznie późniejszym, zakłócającym kształt najstarszego rozplanowania, pochodzącego jeszcze z czasów lokacji miasta. Pierwotnie rynek sięgał dzisiejszej ulicy Szewskiej, a po przeciwnej stronie – fary. Bezsporna jest zbieżność chronologiczna powstania kościoła farnego pw. Najświętszej Marii Panny i rozplanowaniem osady prawobrzeżnej. Zgodnie więc z treścią dokumentu lokacji prawobrzeżnego miasta należy przyjąć, że wytyczenie rynku i ulic, a także rozpoczęcie budowy nowego kościoła nastąpić musiał wkrótce po 1393 roku. [...]

Nawet na współczesnym planie miasta uderza łukowata krzywizna obu ulic prowadzących z rynku do fary: ks. Wawrzyniaka i Farnej. Ten charakterystyczny układ ulic koncentrycznie zbiegających się ku kościołowi parafialnemu, orientowanemu wzdłuż osi wschód-zachód, nasuwa przypuszczenie, że pierwotnie rynek z tej strony zwężał się wrzecionowato, a zamykał go tu właśnie ów kościół. [...] Nie przesądzając tu trudnej do rozstrzygnięcia kwestii, czy rynek w Śremie wytyczony został od razu w kształcie czworobocznego wydłużonego placu targowego, czy tez poprzedzał go plac inny, zaplanowany pierwotnie jako owalnicowy, stwierdzić można tylko, że blok zabudowy rynku od strony fary powstał później niż sam kościół. [...] Rynek w Śremie, usytuowany równolegle do biegu Warty w swej ostatecznie co najmniej od XVI wieku skrystalizowanej postaci, zajmował powierzchnię o wymiarach 160 x 90 m.[1]

Zmiany w zabudowie rynku weszły w fazę decydująca w połowie XIX wieku. Znikły wolne parcele dookoła rynku. Uformował się wyraźny blok zwartej zabudowy wewnątrz rynku od strony południowo-wschodniej, na miejscu spalonego w XVIII wieku ratusza i otaczających go niegdyś kramów. Pobudowane tu kamienice należały do śremskich Żydów, którym nadano pełnię praw obywatelskich w 1849 roku.

Murowana zabudowa Śremu na większa skalę rozwinęła się dopiero na przełomie trzeciego i czwartego dziesięciolecia XIX wieku. Budowlą symboliczną dla tych czasów, radykalnie zmieniających oblicze miasta, był ratusz wzniesiony w latach 1836-1838. Mała wieżyczka z zegarem została dobudowana dopiero w 1876 roku.

W drugiej połowie XIX wieku przy placu rynkowym zaczęły powstawać murowane kamienice, początkowo jedno-, potem dwu- a nawet trzypiętrowe. Po lewej stronie rynku od strony ulicy Kościuszki znajdował się dom kupca kolonialnego, wybitnego polskiego działacza z przełomu XIX i XX wieku, Edmunda Neymana, i kamienica z apteką, pochodząca z 1853 roku, a wykupiona z rąk niemieckich przez aptekarza Pomorskiego. W domu przy narożniku ulicy Farnej mieściła się sala zebrań organizacji polskich, jej właścicielem był znany działacz Ignacy Madaliński.

Po zwycięstwie powstania wielkopolskiego kamienice wokół rynku stopniowo przeszły w ręce polskie, a zabudowa i niemal już dwustuletni ratusz służą śremianom do dzisiaj.

[1] Dzieje Śremu pod red. Stefana Chmielewskiego, Wydawnictwo PWN, Warszawa-Poznań 1972, s. 43-47


[Zamknij]